De route voert langs industrieel erfgoed, lieflijke riviertjes en oude begraafplaatsen waar ‘captains of industry’ begraven liggen. Er zijn zelfs vier begraafplaatsen in het traject opgenomen. Het gebied kent ook een lange agrarische geschiedenis en de een na de andere monumentale boerderij komt aan u voorbij. Een mooie mix van voorbije bedrijvigheid en rust.
Start: Station Leerdam
ra = rechtsaf la = linksaf rd = rechtdoor ewl = einde weg links ewr = einde weg rechts
- Vanuit station sla la (Stationstraat) (A)
- Ewr (Schalkseweg) en links met de bocht mee gaan
- Kruispunt la (Watertorenweg overgaand in Oud Schaik) (B)
- Oud Schaik helemaal uitfietsen, met de bocht mee naar rechts, u komt uit bij de N327
- Voor weg la, bij grote weg ra en rd over de rotonde (Diefdijk, ri. Leerdam) (C)
- Diefdijk gaat over in Horndijk. Met de bocht mee naar r en alsmaar rd.
- Net voor u stadje in rijdt ra (Hoogenhoek) en 1ste weg l (Kerkstraat)
- Aan het eind van de Kerkstraat (bij knooppunt 57) de Lingedijk oprijden (D)
- Volg de Lingedijk via Kedichem naar Arkel via de knooppunten 34, 33, 36, 37
U komt langs Glasfabriek Royal Leerdam E, Glasmuseum F, Algemene en Joodse begraafplaats G en De Koornwaard H (gelegen aan de andere zijde van de Linge). De Lingedijk gaat over in Rietveld en u komt aan in Arkel. Sla voor de brug ra (Sluisweg) (I)
- La de sluis over (J) (knooppunt 54) en rechts aanhouden de Stationsweg in en over het kanaal en u arriveert bij het station (K)
- Daarachter ligt de leegstaande fabriek van Betondak (L)
- Vanaf station terug de Stationsweg in en over het kanaal direct ra (Kanaaldijk) (M)
- 1ste straat la (Folkerstraat) (N)
- Ewr (Schoolstraat – gaat over in Kerkeind) (O)
- Sla voor de begraafplaats en Koepelkerkje kerk ra (Kerkstoep) en ewl (Onderweg) en direct 1ste weg ra (knooppunt 39) (Haarweg ri knoopunt 53), (maar breng eerst een bezoekje aan de begraafplaats).
- Voor kanaal la (Kanaaldijk)
Onder snelweg door en kort daarna ligt een begraafplaats aan de linkerkant. Op deze begraafplaats liggen industrielen. Om de begraafplaats te bezoeken (gelegen aan de W. de Vries Robbé weg) gaat u (bij knooppunt 53) einde fietspad la (Concordiaweg) en op de rotonde la (W. de Vries Robbé weg) (P)
- Om de route te vervolgen keert u terug naar de rotonde en slaat hier la (Lingebrug). (Q)
- Bij Korenbrug rd (Havendijk) en bij Visbrug la (Burgstraat)
- Alsmaar rd (Dalemse dijk en Merwededijk) (R)
Bij knooppunt 25 ri 27, 28, 29 32 31 49 en eindigend bij 57 (begin route)
Info fietsroute Leerdam – Gorinchem –Leerdam
A Station
Het station is in 1883 in gebruik genomen. Het bestaat uit een hoofdgebouw met aan beide zijden een éénlaagse vleugel die als de wachtkamers dienden. Op de bovenverdieping was woonruimte voor de stationschef en zijn gezin. Het station verloor zijn functie in 1987 toen direct naast het gebouw een nieuw station is gebouwd. Het oude station heeft nu een horecafunctie.
B Watertoren (Oud Schaik)
Het drinken van besmet water uit het riviertje de Linge leidde tot vele gevallen van ziektes zoals cholera. De oprichting van de Leerdamse Waterleiding Maatschappij bracht daarin verandering. De eerste watertoren kon de capaciteit al gauw niet meer aan en in 1930 verrees het huidige gebouw. De toren heeft een regelmatige tienhoek met stijlen van gewapend beton en meet ruim 50 meter hoog. Op de eerste verdieping is een kantoor ruimte. Na een aantal fusies eind 20ste eeuw werd het waterleidingsbedrijf gesloten en op het terrein kwam een woonwijkje. De toren is behouden en er zijn plannen om er appartementen in te maken.
C Gemaal De Oude Horn
Het stoomgemaal De Oude Horn is in 1859 gebouwd ter vervanging van enkele windmolens. Het heette toen nog gemaal De Horn. Het gemaal maakte o.m. deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, met als doel inundatiewater af te malen op de Linge. In 1978 werd het in verval geraakte oude stoomgemaal in gebruik genomen als glasblazerij door de bekende glaskunstenaar Willem Heesen; hij was jarenlang ontwerper bij de plaatselijke glasfabriek. Zoon Bernard heeft de glasstudio voortgezet. Het is een internationaal podium voor de vrije glaskunst.
D Molen ter Leede
Het exacte bouwjaar van de zg. wipmolen is niet bekend maar wel dat er al heel lang op deze locatie een molen staat. Rond de oorlogsjaren verloor de molen zijn functie en sloop werd alleen voorkomen omdat de nabij gelegen glasfabriek welwillend was hem aan te kopen. Om verval tegen te gaan nam de gemeente de molen in 1982 over en vond een restauratie plaats. De molen draait regelmatig en is te bezoeken.
E Glasfabriek Royal Leerdam (Lingedijk 8)
De glasfabriek heeft in de loop der tijd vele aanpassingen ondergaan dus van de oorspronkelijke ‘Glas en Flesse Blaserije’ is niets meer over. Wel resten nog delen van fabrieksgebouwen die midden 19de eeuw zijn neergezet. Langs de dijk zijn meerdere (nu leegstaande) gebouwen te zien die een connectie met de glasfabriek hebben, zoals een voormalig kantoorgebouw met een opvallende gevelsteen, aangeboden door het personeel. Royal Leerdam biedt rondleidingen aan waarbij de kunst van het glasblazen wordt getoond. Website
F Glasmuseum (Lingedijk 28)
Lingedijk 28, 30 en 32 waren ooit woningen van directeurs van de glasfabriek. In 2009 zijn de nummers 28 en 30 via loopbruggen verbonden en vormen het Nationaal Glasmuseum. Het museum bestaat al sinds 1953 en ging van start in het oude woonhuis van dhr. Cochius, een bekende en bevlogen directeur. Website
G Oude Algemene Begraafplaats, Lingedijk
Deze is sinds 1830 in gebruik. Via een hek en een laantje arriveert men op de begraafplaats. Hier liggen meerdere Industriëlen uit het gebied begraven o.a. van de glasfabrieken zoals de firma Grijns en Pelgrim en houthandel Varsseveld. Het familiegraf van Grijns springt het meest in het oog; Cornelis Dirk Grijns was mede oprichter van de Leerdamse Stoombootmaatschappij en van Houthandel Varsseveld. Op de begraafplaats is een baarhuisje te vinden dat diende om de overledenen tijdelijk op te baren. Het complex is een rijksmonument maar de staat van de graven verdient dringend aandacht. Via een hekje net voor het baarhuisje is ook de wat lager gelegen Joodse begraafplaats te bereiken.
H De Koornwaard (Appeldijk 17-18 / aan de overkant van het water)
Aan de overkant van de Linge ziet u een bedrijventerrein; hier was vanaf 1850 een steenfabriek gevestigd met de naam ‘De Koornwaard’. Alles was handwerk, het vervoer met paard en wagen. Op het terrein stond een blok zg. ‘rug aan rug’ arbeidershuisjes; twintig woningen, zonder sanitair, elk bestaande uit één kamer met twee bedsteden, een ladder en een open zolder. In 1868 werd de eerste continu werkende ringoven van Nederland, de zogenaamde “Hoffman-oven”, in gebruik genomen en kon men nu zomer en winter doorgaan met stoken. Het terrein kent een 150 jaar lange bedrijfsgeschiedenis. De steenfabriek bestaat niet meer en in de loop der tijd wisselde de aard van de bedrijvigheid maar delen van de steenproductie resten nog, zoals een brede hoge schoorsteen. Ook de arbeidershuisjes, zij het aangepast aan deze tijd, zijn behouden en in het voormalig koetshuis wordt nu een lekker biertje gebrouwen. In 1981 is het terrein met opstallen verkocht en het huidig bedrijf is van een heel andere orde, (opslag goederen, botenstalling etc.) maar de naam ‘De Koornwaard’ is gebleven.
I Stoomgemaal Donk (Rietveld 2)
Net voor u voor de brug rechts afslaat ziet aan uw rechterhand het gemaal ‘Donk’. Dit werd in 1881 gebouwd en in 1926 geëlektrificeerd. Een tegeltableau in de topgevel vermeldt de polders die het bemaalt: ‘Nieuwland en Leerbroek’. Het heeft nu een woonbestemming.
J Sluis
De sluis in het Zederikkanaal werd in 1825 aangelegd met wanden van basaltblokken. Iets verderop staan de bijbehorende wat sobere neoclassicistische sluiswachterswoningen uit midden 19de eeuw (Sluisweg 1a-e).
K Station
Feestelijk geopend in maart 1883. Oorspronkelijk waren er twee sporen, in de jaren 80 van de 20e eeuw is dit teruggebracht tot een enkel spoor. Het lage stuk van het gebouw was een dienstwoning. Deze bestond uit een huiskamer, een keuken, een slaapkamer en een portaal. Rechts was de wachtkamer. De versierselen aan de gevels zijn in de loop der jaren allemaal komen te vervallen.
L Gesloten bedrijfsterrein Betondak
In 1921 werd de fabriek van Betondak in Arkel in gebruik genomen. Er werden aanvankelijk betonbuizen gemaakt, maar al snel ook een nieuw product: de trottoirtegel. Na de oorlog kreeg het bedrijf een tweede leven; een afdeling woningbouw produceerde beton-elementen voor de vele noodwoningen die nodig waren in die tijd. Het bedrijf groeide en in de zestiger jaren arriveerden de eerste gastarbeiders. De jaren negentig waren echter heel moeilijk en in 2011 stopt de bijna 100 jaar oude fabriek. Wat te doen met zo’n groot bedrijfsterrein en de verschillende gebouwen? Heeft u goede ideeën, laat het de gemeente weten.
M Molen Jan van Arkel
De stellingmolen werd in 1851 gebouwd. Vanaf 1851 tot kort voor WOII was in de molen nog een stel stenen aanwezig waarmee eikenschors werd vermalen tot run. Dit product werd afgezet aan leerlooierijen. Daarnaast zorgde de molen voor het malen van granen voor de plaatselijke bakkerijen. Na de oorlog werd de molen alleen nog ingezet bij het malen van granen voor veevoer. In de loop der jaren zijn er verschillende onderdelen van de molen vervangen.
N Zuivelfabriek (Folkerstraat 2)
Melkfabriek ‘De Linge’ is een coöperatie opgericht in 1916 door boeren uit de omgeving van Arkel. De aangevoerde melk werd verwerkt tot boter en kaas. In de jaren tachtig van de vorige eeuw is de fabriek gefuseerd en het personeel moest (met tegenzin) mee verhuizen naar Peursum. Het gebouw werd verkocht en een bonte verzameling ondernemingen vestigden zich in de voormalige zuivelfabriek. Hier is ook het ‘Kaaspakhuis’, de verenigingsruimte van de Historische Vereniging Arkel en Rietveld en tevens museum.
O Koepelkerk (Kerkeind 29)
Al eeuwenlang heeft op deze plek een kerk gestaan. Meerdere zijn door brand verwoest maar steeds is de kerk weer opgebouwd. Het is nu een prachtig monumentje. Op de achterliggende begraafplaats is (direct aan het begin) de grafkelder te vinden van wat ooit de rijkste man van Gorkum was: H.J.F.Muller. Hij trouwde met een telg uit de gegoede scheepsbouwersfamilie Smit van Kinderdijk. Hij was grootgrondbezitter, had tal van bedrijven en bekleedde bestuursfuncties. Zijn wens was begraven te worden in Gorkum maar de raad aldaar gaf geen vergunning voor de bouw omdat zijn grafkelder te ondiep zou zijn. Muller week uit naar Arkel waar hij nu samen met zijn vrouw rust. In de deur zijn de monogrammen M en S met elkaar verstrengeld.
P Oude Algemene begraafplaats, (W de Vries Robbéweg 33)
Nog een begraafplaats. De weg is zelfs naar de fabrikant genoemd en hier is zijn familiegraf te vinden. Eind jaren zestig werkten er 4.500 mensen bij het grote staalconstructiebedrijf. Dat was ongeveer een kwart van de Gorkumse beroepsbevolking. Het ging echter in 1976 failliet. Andere industriëlen die je hier kunt vinden zijn de scheepsbouwersfamilies De Groot en Looijen en twee families die de graanhandel domineerden, Andel en Blankers.
Q De Rotonde
Kijk op de Lingebrug even rechts naar beneden. Daar ziet u een rond voormalig directiegebouw van de Vries Robbe, ‘de Rotonde’. Het is gered van de sloop en verplaatst naar deze (ook de Vries Robbé) locatie. Naast de Rotonde staat nog een voormalige centrale magazijn van De Vries Robbé.
R Ned. Hervormde kerk, Merwededijk 5
Blijkens een stichtingssteen dateert deze kerk van 1801. Het is een zg. zaalkerk bekroond met een houten klokkentorentje. Naast het kerkje liggen de monumentale graven van de Viruly’s. In de 19de eeuw waren zij niet alleen grootgrondbezitters maar bezaten ook bijna alle industrie in de regio. Zij vervulden bestuurlijke functies en Jan Viruly bracht het tot lid van de provinciale staten van Gelderland.