Bij de naam Leerdam denken we aan glas. Leerdam is stad en merknaam tegelijk. Die merknaam vindt zijn oorsprong in het begin van de 20e eeuw toen P.M. Cochius aantrad als directeur van de glasfabriek. Hij was het die betaalbaar en goed ontworpen glaswerk wilde produceren, in plaats van de karakterloze stukken die de markt tot dan toe overspoelden. Veel industrieel erfgoed dat we op de wandeling tegenkomen heeft uiteraard een connectie met glas.
Start: met de trein: Station (Stationsweg 2), met de auto: parkeren t.o. Glasfabriek Royal Leerdam, Lingedijk 8.
La =linksaf ra = rechtsaf ewl = einde weg links ewr = eindeweg rechts rd = recht door
Routebeschrijving (bij de nummers is nadere informatie te vinden).
- Vanuit station (A) oversteken naar het Dokter Reilinghplein (B)
- Voor brug ra (Meent) (C, D, E en F)
- Bij kerk la bruggetje over en dan ra
- ewl (Westwal)
- ewr (Kerkstraat) (G)
- bij restaurant/paviljoen links naar beneden (voetpad onder drukke weg door) Lingedijk (H)
- Lingedijk volgen (I, J, en K)
Als u bij de glasfabriek hebt geparkeerd slaat u la naar het Glasmuseum, volgt de routebeschrijving naar en dan weer vanaf het station.
- Vanuit Glasmuseum ra en net voor nr. 34 ra door het hek de oude algemene begraafplaats bezoeken (L)
- Vanaf de begraafplaats terug ri. centrum, neem voetpad r naar beneden, onder de weg door en weer omhoog
- bij Veerhuis rd (Kerkstraat )
- bij kerk ra (Markt) (M)
- ewl (Zuidwal) (N)
- bij houtloods la trappetje omhoog (Hoogenhoek) en Vlietskant inlopen (O en P )
- 4de straat l (Noordwal) (Q)
- kruising r (Fonteinstraat) en rd naar station
Wandeling Leerdam informatie
A Station (Stationsweg 2)
In 1883 in gebruik genomen. Het bestaat uit een hoofdgebouw met aan beide zijden een éénlaagse vleugel die als de wachtkamers dienden. Op de bovenverdieping was woonruimte voor de stationschef en zijn gezin. Het station verloor zijn functie in 1987 toen direct naast het gebouw een nieuw station is gebouwd. Het oude station heeft nu een horecafunctie.
B Glasornamenten (Dokter Reilinghplein)
Op het plein voor het Stadskantoor staan 49 kubussen van glaskunstenares Marijke de Goey. Ze komen het best tot hun recht als het donker is en de neonbuizen in de kubus oplichten. In het glas staan ‘lieve’ woorden gegraveerd als liefde, tederheid en aandacht. Ook aan de gevels zijn glasornamenten te zien.
C Voormalig postkantoor (Meent 57)
Het postkantoor is in 1910 in gebruik genomen en boven de ingang is nog steeds het opschrift ‘Post en Telegraaf’ te lezen. Het is een opmerkelijk gebouw met veel uitspringende geveldelen en dakkapellen. Het oude postkantoor heeft nu een horecafunctie.
D Arbeiderswoningen (Julianastraat 1 – 35)
Haaks op de Meent treft u nog een vrij origineel rijtje aaneengesloten arbeiderswoningen aan. In deze buurt was vroeger kleinschalige Industrie te vinden zoals een kaas- en boterfabriek en een gasfabriek.
E Directeurswoning gasfabriek (Meent 54)
Van de gasfabriek is alleen nog deze fraaie directeurswoning gespaard gebleven. Het is nu in gebruik als kantoor. De omschakeling naar aardgas betekende het einde van de fabriek en alle bedrijfsgebouwen werden in de 70tiger jaren gesloopt. Straten vanaf de Meent dragen nog wel namen van de verschillende directeuren.
F Rooms-katholieke kerk (Meent 63)
Het gebouw dateert van 1930 en heeft op het eerste gezicht niets met industrieel erfgoed te maken. Echter in de kerk is een opvallende decoratieve band te zien bestaande uit glazen tegels in de kleuren wit, turquoise en azuur. Deze zijn geleverd door de Leerdamse glasfabriek. De kerk is alleen geopend tijdens diensten.
G Veerhuis (Kerkstraat 93)
Een mogelijk 17de eeuws gebouw waar de oorspronkelijke Veerpoort tegen aan stond gebouwd. In die poort zat ook een veerhuisje en men neemt aan dat dit gebouw de functie van Veerhuis kreeg nadat de poort in 1863 is afgebroken. Het heeft nu een horeca functie.
H Molen ter Leede
Het exacte bouwjaar van de zg. wipmolen is niet bekend maar wel dat er al heel lang op deze locatie een molen staat. Rond de oorlogsjaren verloor de molen zijn functie en sloop werd alleen voorkomen omdat de nabij gelegen glasfabriek welwillend was hem aan te kopen. Om verval tegen te gaan nam de gemeente de molen in 1982 over en vond een restauratie plaats. De molen draait regelmatig en is te bezoeken
I Glasfabriek Royal Leerdam (Lingedijk 8)
De glasfabriek heeft in de loop der tijd vele aanpassingen ondergaan dus van de oorspronkelijke ‘Glas en Flesse Blaserije’ is niets meer over. Wel resten nog delen van fabrieksgebouwen die midden 19de eeuw zijn neergezet. Langs de dijk zijn meerdere (nu leegstaande) gebouwen te zien die een connectie met de glasfabriek hebben, zoals een voormalig kantoorgebouw met een opvallende gevelsteen, aangeboden door het personeel. Royal Leerdam biedt rondleidingen aan waarbij de kunst van het glasblazen wordt getoond. Website.
J Glazen toren
De 5 meter hoge Glazen Toren is het laatste monumentale kunstwerk van de hand van de Leerdamse glaskunstenaar Willem Heesen (1925-2007). Eerder stond deze toren bij de entree van het Van Gogh Museum. Er zijn in totaal 1.032 kristallen kubussen in de toren verwerkt. De Glazen Toren was met zijn hoogte van 5 meter, het grootste glazen beeld in Nederland en kreeg in 2016 een plekje in het dijkpark nabij de glasfabriek.
K Glasmuseum (Lingedijk 28)
Lingedijk 28, 30 en 32 waren ooit woningen van directeurs van de glasfabriek. In 2009 zijn de nummers 28 en 30 via loopbruggen verbonden en vormen het Nationaal Glasmuseum. Het museum bestaat al sinds 1953 en ging van start in het oude woonhuis van dhr. Cochius, een bekende en bevlogen directeur. Website.
L Oude Algemene Begraafplaats, Lingedijk
Deze is sinds 1830 in gebruik. Via een hek en een laantje arriveert men op de begraafplaats. Hier liggen meerdere Industriëlen uit het gebied begraven o.a. van de glasfabrieken zoals de firma Grijns en Pelgrim en houthandel Varsseveld. Het familiegraf van Grijns springt het meest in het oog; Cornelis Dirk Grijns was mede oprichter van de Leerdamse Stoombootmaatschappij en van Houthandel Varsseveld. Op de begraafplaats is een baarhuisje te vinden dat diende om de overledenen tijdelijk op te baren. Het complex is een rijksmonument maar de staat van de graven verdient dringend aandacht. Via een hekje net voor het baarhuisje is ook de wat lager gelegen Joodse begraafplaats te bereiken.
M Muurreclame
Jammer dat er (te) weinig aandacht wordt besteed aan oude reclames die nog op gevels te vinden zijn. Vaak wordt er zonder pardon overheen geschilderd. Deze is nog wel bewaard gebleven, zodat je kan zien dat hier ooit een smederij was gevestigd.
N Houtloods (Sundsvall 2)
Deze loods draagt de naam ‘Holland’ en is het enige resterende gebouw van de eens zo imposante houthandel Varsseveld, een bedrijf dat in 1782 startte o.l.v. Frederik van Varsseveld. Een explosieve groei van het bedrijf vond in de jaren na 1871 plaats met de komst van de stoomzaagmolen. Het bedrijf bleef groeien en heeft lang het gezicht aan de Oost Zuidzijde van Leerdam bepaald. In 1986 sloot ‘Varsseveld’ de poorten. Alleen deze loods ‘Holland’ is als herinnering bewaard gebleven en behuist nu een glasblazerij, winkel en restaurant.
O Galerie Vlietskant (Vlietskant 6)
Een van de oudste herenhuizen in Leerdam gebouwd eind 19de eeuw met mooi blokpleisterwerk en gestucte decoraties. Het huis is nu galerie waar werk wordt getoond dat is gemaakt in de Oude Horn, een gemaal waar u langs komt mocht u de fietsroute doen. Daar werkt nu Bernard Heesen, de zoon van de maker van de Glazen Toren die u eerder op de wandeling bent tegengekomen.
P Winkelpand (Vlietskant 35)
Op de hoek met de Bergstraat was hier een eeuw lang een smederij gevestigd. Daarna is het aangekocht door de eigenaar van de zuivelfabriek in Schoonrewoerd en diende het als verkooppunt voor melk en kaas. De cartouche op de hoekgevel herinnert aan die periode, maar helaas is de tekst nu afgedekt.
Q Voormalig slachthuis( Noordwal 16)
Het (nood)slachthuis is rond 1930 gebouwd door I.Rijnders, die als bouwkundige ook aan de glasfabriek was verbonden. Bovendien was hij een verdienstelijk kunstschilder. Dit slachthuis bestond uit een slachtlokaal, vleeswinkel, keurafdeling en een laboratorium. Het is een goed voorbeeld van functionaliteit op het gebied van hygiëne in die tijd. Het ontwerp heeft een Kubistische Expressionistische uitstraling. Het wordt nu bewoond. In de Noordwal zijn verder nog aardige arbeidershuisjes te vinden.