Het gesprek over de toekomst van de landbouw wordt op dit moment gedomineerd door de discussies stikstof, over boeren die weg moeten, over onteigening. Het oplossen van het stikstofvraagstuk is zeer belangrijk, maar het is zeker niet het enige dat de perspectieven bepaalt van een duurzaam grondgebruik door boeren. In een recent advies ‘Boeren met toekomst’ dringt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) terecht aan op meer aandacht voor de blijvers, ondernemers die door willen en kunnen. Zet hen in een zodanige positie dat zij – vanuit een integere rol als probleemeigenaar van duurzaamheidsvraagstukken – ruimte krijgen en voelen voor passende, langjarig houdbare oplossingen. Een tweede boodschap van de Rli is: er is geen ‘one size fits all’, geen uniforme oplossing. Maar er zijn wel gemeenschappelijke onderleggers. De rol van de overheden is om die onderleggers helder en hanteerbaar voor lange tijd vast te leggen. Voor het hele advies zie Boeren met toekomst | Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (rli.nl)
In het Groene Hart spelen specifieke aspecten voor de grondgebonden landbouw, in het bijzonder voor de melkveehouderij. Bodemdaling en de daarmee samenhangende vragen rond waterhuishouding is de belangrijkste. Maar ook de grote cultuurhistorische waarden, de bijzondere ecosystemen verbonden aan sloten en weilanden en de ligging in de nabijheid van grote bevolkingsconcentraties spelen een rol.
Er zijn functionele overwegingen voor landbouw in het Groene Hart, zoals het benutten van geschikte weidegrond en het produceren van voedsel. Er zijn ook andere overwegingen om boeren te houden en te houden van boeren. Ten diepste heeft dat te maken met onze innerlijke beschaving, die synoniem is met een goed behandelde aarde; het verbindt ons met de bronnen van ons bestaan. Er is ook een onlosmakelijke relatie tussen stad en platteland; deze kent in elke periode andere uitingen, maar is veel intenser dan meestal gedacht. Het verbindt ons met onze geschiedenis; boeren vorm(d)en ons landschap. Voor hun licence to produce kunnen de boeren niet terugvallen op steun uit eigen kring; daar hebben ze ons voor nodig.
Zonder het Rli-advies tekort te doen: er zijn veel adviezen over de toekomst van de landbouw en er zijn veel opvattingen van belangenpartijen. Waar het echt aan ontbreekt, is samenspraak tussen relevante partijen, op een voor het Groene Hart passend niveau. Samenspraak met commitment op het bereiken van gezamenlijke lange termijn keuzen. Lange termijn keuzen waarop individuele ondernemers hun bedrijfsstrategie op kunnen baseren. Lange termijn keuzen die het ondernemerschap aanspreken en prikkelen.
Het net gepresenteerde coalitieakkoord voor de nieuwe regering stemt me in dit opzicht gematigd optimistisch. Veel geld voor stikstof en klimaat (terecht), veel nadruk op kringlooplandbouw maar nog weinig aanzetten voor lange termijn handelingsperspectieven voor boeren.
Ik hoop van harte dat ook een soort coalitieakkoord wordt gesloten rond de toekomst van de melkveehouderij in het Groene Hart. In mijn ogen zou het passend zijn als de sector daarin het voortouw neemt en niet afwacht tot anderen dat doen.
Chris Kalden